Indië-herdenking in Breda

Jaarlijks wordt op 15 augustus stilgestaan bij het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog in het Koninkrijk der Nederlanden en worden álle slachtoffers herdacht van de oorlog tegen Japan en de Japanse bezetting van Nederlands-Indië.

Burgemeester Paul Depla heeft ter ere van de Indië herdenking een speech gehouden:

"15 augustus. We herdenken het einde van de Tweede Wereldoorlog. Japan capituleerde. We herdenken hetzelfde. Maar denken waarschijnlijk allemaal aan andere zaken. Omdat het verhaal over de capitulatie van Japan zoveel verschillende kleuren kent.

Neem de verhalen van Kas, Ro en Anna. Drie medewerkers van de gemeente Breda.

Kas is de kleinzoon van een Limburgse militair die werd uitgezonden naar Nederlands-Indië. En daar heeft moeten vechten tegen de strijders voor de Indonesische onafhankelijkheid. Hij heeft er – net zoals zoveel andere militairen – vreselijk dingen meegemaakt. Dingen die – hoe je ook mag denken over het doel van de oorlog - je persoonlijk nooit hoopt mee te maken. Die je leven tekenen. Die het leven van Kas zijn grootvader – en daarmee ook van Kas zijn moeder – na terugkeer in Nederland hebben getekend.

Ook de ouders van Ro kregen te maken met de gevolgen van de strijd die na de Tweede Wereldoorlog was uitgebroken in Nederlands-Indie. Als zoon van een Indische vader en een Nederlandse moeder, hadden ze altijd een goed leven gehad. Tot de bezetting door de Japanners, waaronder ook de inheemse bevolking leed. Na de oorlog kwam er voor hen geen rust en vrede. De Bersiap deed hen beseffen dat er voor hen geen veilige toekomst meer in hun vertrouwde en geliefde Nederlands-Indie was. En dus vertrokken ze naar Nederland. Om hier aan een nieuwe toekomst te bouwen. Natuurlijk met heimwee. Maar wel in het besef dat Nederland de plek was waar men zou moeten aarden.

De jonge ouders van Anna kwamen ook naar Nederland. Maar met een heel ander gevoel. Als Molukse militair had de vader van Anna gevochten. Toen de strijd gestreden was en de Molukse militairen hun land moesten verlaten, vertrokken de ouders van Anna samen met hun twee oudste kinderen op de boot naar Rotterdam. Met slechts twee legerkisten, omdat de Nederlandse regering had beloofd dat ze snel weer terug zouden kunnen keren naar hun geboortegrond.

Na een tocht door opvangkampen, kwamen de ouders van Anna uiteindelijk aan in Gennep. Daar moesten ze ervaren dat van de Nederlandse belofte niets terecht kwam. Het korte verblijf werd een permanent verblijf met wrok vanwege de verbroken beloften die aan hen als oud-strijders was gedaan.

Drie collega’s van de gemeente. Allemaal met een link naar de geschiedenis van Nederlands-Indië. Maar allemaal met een eigen verhaal. Een eigen spoor naar het verleden. En dus ook een eigen gevoel. Iets wat we ons niet altijd beseffen. Maar waar als we echt geïnteresseerd zijn in de mensen, oog voor moeten en willen hebben. Want alleen door die verschillende verhalen te kennen, kunnen we met de tweede en derde generatie echt inhoud geven aan het thema “verwerken is versterken” omdat we dan recht doen aan de bijzondere geschiedenis van de verschillende groepen in Nederlands-Indië.

Iedereen nam het eigen verleden mee. Maar de lange koloniale overheersing, de strijd om onafhankelijkheid en de kille ontvangst in Nederland hebben bij iedereen littekens nagelaten. Zorgden voor spanning en trauma’s die ook vandaag nog aanwezig en voelbaar zijn.

Natuurlijk. In Breda brengen we het samen. En dus zijn de tweede en derde generatie een vanzelfsprekend onderdeel van de stad. Ze voegen ook zaken toe. Ze verrijken Breda door hun tradities te koesteren en hun verhalen levend houden.

De tijd verstrijkt. Maar iedere generatie, en ieder individu, kent en voelt de trauma’s die zijn opgedaan door de eerste generatie die in Nederland kwam. De koude ontvangst, de gebrekkige mogelijkheden tot ontwikkeling, het gevoel van ontheemd zijn, de verzwegen geschiedenis van Nederland als koloniale macht.

Al deze aspecten en gevoelens hebben zich doorgezet naar de volgende generaties. Niet voor iedereen even heftig of pijnlijk, maar wel degelijk aanwezig. Voor de eerste generatie, die niet makkelijk sprak, zijn de trauma’s het heftigst. Voor tweede en derde generaties die worstelen met hun identiteit blijkt het thema ‘Verwerken is versterken’ actueel te zijn. Het zoeken naar de weg terug helpt de tweede en derde generatie om het onverwerkte en niet altijd uitgesproken leed van de eerste generatie te verwerken. Om daar vervolgens sterker uit te komen.

Verwerken is versterken. Het is makkelijker gezegd dan gedaan. Maar in een tijd waarin polarisatie de boventoon lijkt te voeren, is het harder nodig dan ooit. Wel is het van groot belang dat we beseffen dat er veel verschillende redenen zijn om te herdenken. En nog belangrijker is het besef dat DE Indo niet bestaat. Net zomin als DE Nederlander, of DE Bredanaar. Er zijn Indonesiërs, Indo-Europeanen, Molukkers, en zo kunnen we nog even doorgaan. En dan nog: deze bevolkingsgroepen zijn ook weer onder te verdelen. De Molukken kennen ruim 100 talen. Er zijn verschillen in geloof. Er zijn verschillen in geschiedenis, in de aard van de mensen. Ik wil maar duidelijk maken dat we deze bijzondere groep in Breda niet over één kam mogen scheren.

En waar er zoveel verschillende groeperingen zijn, zijn er ook verschillende culturen en verhalen. We zijn vandaag te gast bij Arjati en vlak bij het Indisch Museum. Hier zijn al veel van de verhalen verzameld, en hier worden de verhalen gekoesterd. En Arjati gaat door met het optekenen en doorvertellen van die rijkdom aan verhalen. Ze vormen een belangrijk deel van de Indische cultuur en ze verrijken die van Breda. Het is van het grootste belang dat die verhalen worden doorverteld, om recht te doen aan de oorsprong ervan. Laten we vooral niet denken dat er één Nederlands Indisch verleden is. Dan gaan we voorbij aan de grote verscheidenheid aan achtergronden en verhalen, en het belang daarvan. Arjati heeft een speciaal programma, dat heet Indische Verhalen Breda. Met daarin onder andere het verhaal over de overdracht van de soevereiniteit van Nieuw-Guinea, het laatste stukje Indonesië dat los kwam van Nederland. Dit programma, die Indische verhalen, is een mooi voorbeeld van de samenwerking tussen verscheidene organisaties. Nieuwe Veste, Huize Raffy, het Chassé Theater, en op diverse culturele locaties hebben de verhalen een prominente plek. Daarin wordt nadrukkelijk gezocht naar de verbinding.

Ik had het net al over de polarisatie die zo sterk opspeelt. Breda brengt het samen, zeggen we vaak. En ook hier proberen we zoveel mogelijk samen te brengen. Het is een keuze: bouw je muren of bruggen? Hier, in Breda, kiezen we nadrukkelijk voor de bruggen. En ik zie het dagelijks om me heen in de stad en in de wijken. Bredanaars van alle origine organiseren van alles samen, maken muziek, gaan samen naar school, gaan duurzame relaties aan. Met respect voor ieders achtergrond en afkomst in de wetenschap dat we met elkaar de toekomst maken. Want alleen dan bouw je echt bruggen.

Daarom zijn deze initiatieven zo waardevol. Ze helpen, denk ik voor met name de jongere generaties om te verwerken, om er sterker uit te komen. Niet door de eigen verhalen te vergeten, maar juist door ze te vertellen. Dat kweekt begrip. En begrip bouwt bruggen. Tussen mensen, naar het verleden en vooral naar de toekomst."